Danh nhân xưa dạy con ra sao?

1. Không phép tắc chẳng nên người

 Cổ nhân nói: “Dưỡng bất giáo, phụ chi quá”, ý rằng nuôi mà không dạy là lỗi của cha, chính là nói về sự quan trọng của giáo dục gia đình. Bởi cha mẹ chính là những người thầy đầu tiên của con cái. Vậy người xưa đã dạy dỗ con cái như thế nào? 

Người xưa rất chú trọng việc giáo dưỡng con cái. (Tranh minh họa từ Internet)

Cổ nhân thường lấy “tu thân, tề gia, trị quốc, bình thiên hạ” làm tư tưởng sống của mình. “Tu thân” chính là nội dung quan trọng trong giáo dục gia đình, mà “tề gia” lại là mục tiêu lý tưởng của giáo dục gia đình. Những nhân vật nổi tiếng lưu danh sử sách, nhất là các bậc đế vương, tướng soái, nhất ngôn nhất hành của họ đều có lực ảnh hưởng nhất định. Bởi vậy, đạo giáo dục con cái của họ cũng trở thành hình mẫu trong giáo dục gia đình cho hậu nhân. Dưới đây là mẫu danh nhân điển hình trong giáo dục con cái, hy vọng sẽ giúp ích cho các bậc phụ huynh trong việc nuôi dạy con mình:

1. Tào Tháo một đời kiêu hùng, dạy con rất nghiêm khắc

Tào Tháo (155-220) có tất cả 32 người con, trong đó có 25 con trai, 7 con gái. Trong số 25 người con trai, có 9 người bị chết sớm. Những người con trai của Tào Tháo cũng rất thông minh. Ví như Tào Phi “bác văn cường thức, tài thuật kiêm bị”; Tào Thực tài trí hơn người; Tào Chương võ thuật siêu quần; Tào Xung vào lúc 5 – 6 tuổi đã có được trí lực như là một người trưởng thành, nhưng đáng tiếc là đã bị chết yểu vào năm 13 tuổi. Những người con tài giỏi cũng chính là kết quả của việc Tào Tháo vô cùng coi trọng giáo dục gia đình.

Để khích lệ con trai cố gắng học tập, Tào Tháo từng ban bố ‘Chư nhi lệnh’ như sau: “Nhi tuy tiểu thì kiến ái, nhi trường đại năng thiện, tất dụng chi, ngô phi hữu nhị ngôn dã. Bất đãn bất tư thần lại, nhi tử diệc bất dục hữu sở tư”. Là ý nói, các con khi còn nhỏ, ta đều yêu thích, nhưng trưởng thành rồi, ta sẽ lượng tài để dụng, nói được làm được; đối với thuộc hạ, ta sẽ công bằng, đối với các người cũng công chính, có tài ắt được trọng dụng, người tài năng nhất sẽ là người nối nghiệp của ta.

Để thực hiện mục tiêu giáo dục, Tào Tháo đã lựa chọn cho các con trai của mình người thầy tốt nhất. Mục tiêu lựa chọn thầy cho các con trai của Tào Tháo là: Đức hạnh đường đường chính chính, thâm minh quốc pháp, đó chính là mẫu người như Hình Ngung. Hình Ngung đầu tiên được Tào Tháo giao nhiệm vụ phụ tá Tào Thực, người được ông đánh giá cao. Nhưng Tào Thực tài cao kiêu ngạo, tùy hứng mà hành, uống rượu không biết kết, không thích nghe Hình Ngung nói, vì vậy mà hai người luôn bất hòa với nhau. Sau khi Tào Phi làm thái tử, Hình Ngung lại được Tào Tháo phái đến làm thầy của Tào Phi. Ngoài Tào Ngung ra, Tào Tháo còn phái cả Bình Nguyên và Trương Phạm đến phụ tá cho Tào Phi, Tào Tháo rất khách quan nói với họ rằng, con trai của ta không ra gì, sợ nó khó đi đường chính, nên mới nhờ các người khuyên bảo để giúp cậu ta tu chỉnh.

Tào Tháo am hiểu sâu đạo lý “Bất dĩ quy củ, bất năng thành phương viên”, có nghĩa là không theo quy củ, thì sẽ bất chấp quy tắc. Một lần, Tào Tháo bảo Tào Chương lãnh binh xuất chinh, trước khi đi khuyên bảo Tào Chương: “Cư gia vi phụ tử, thụ sự tắc vi quân thần, đãi nhân xử sự tu tuân vương pháp, nhĩ kỳ giới chi!”, ngụ ý là trong nhà là phụ tử, tác sự thì là quân thần, nếu ngươi ở bên ngoài không tuân theo phép tắc, thì từng trách ta không màng tình phụ tử.

2. Tể Tướng trung thành Gia Cát Lượng: Dạy con cần kiệm dưỡng đức

Vào thời Tam Quốc, thừa tướng Tây Thục Gia Cát Lượng (181-234), một đời trung thành phụ tá hai đời đế vương Lưu Bị và Lưu Thiền, cúc cung tận tụy, đến chết mới thôi. Gia Cát Lượng mãi đến lúc tuổi già mới sinh con, đặt tên là Thiêm, tự Tư Viễn, hy vọng con trai của mình ‘chí tồn cao viễn’. Gia Cát Lượng vô cùng yêu quý cậu con trai nhỏ này, nhưng cũng rất lo lắng cho tương lai sau này cậu. Trong thư viết cho người anh trai Gia Cát Cẩn, Gia Cát Lượng nói: “Gia Cát Thiêm năm nay đã 8 tuổi, rất thông minh đáng yêu, nhưng đệ lại lo lắng rằng việc trưởng thành quá sớm sẽ ảnh hưởng đến tương lai sau này của Gia Cát Thiêm!”. Lá thư trên cho thấy, Gia Cát Lượng rất coi trọng việc giáo dục con cái từ khi còn nhỏ.

Gia Cát Lượng mặc dù là một tướng chức vị cao, nhưng cả đời lại rất giản dị, ông từng dâng thượng biểu cho hậu chủ Lưu Thiền nói rằng: “Ở thành đô thần có 3.000 gốc cây dâu, 15 khoảnh đất cằn, ngoài ra không có tích cóp gì hết, bấy nhiêu đây là đủ để cho gia đình sử dụng rồi. Thần sau khi chết, trong nhà ngoài nhà chắc chắn sẽ không dư thừa bất cứ một tài sản nào, không cô phụ ân trọng của bệ hạ đối với thần”. Gia Cát Lượng tự mình thực hiện chuẩn tắc làm người “kiểm dĩ dưỡng đức”, hy vọng hậu thế có chí lớn, chăm chỉ và sống giản dị.

Từ xưa đến nay rất nhiều danh nhân chính khách đều lựa chọn hình thức dùng thư tín hoặc viết sách để dạy con cái. Trong “Giới tử thư” Gia Cát Lượng có viết: “Phu quân tử chi hành, tĩnh dĩ tu thân, kiệm dĩ dưỡng đức, phi đạm bạc vô dĩ minh chí, phi ninh tĩnh vô dĩ trí viễn”. Ngụ ý là quân tử dùng tĩnh để tu thân, dùng kiệm để dưỡng đức, đạm bạc để rèn luyện ý chí, không tĩnh mịch thì không thể nhìn xa.

Người xưa rất coi trọng việc giáo dục con cái từ khi còn nhỏ. (Ảnh minh họa từ Internet)

3. Chính trị gia thời Bắc Tống Tư Mã Quang: Lấy giản dị tiết kiệm để dưỡng tử thành tài

Tư Mã Quang (1019-1086) là nhà sử học kiệt xuất thời Bắc Tống. Ông sống rất tiết kiệm, tác phong công việc thì luôn tận tâm và bảo trọng. Chính vì thế mà ông đã lấy tiết kiệm làm nội dung chủ yếu trong việc dưỡng tử thành tài.

Trong sử sách có ghi chép lại, Tư Mã Quang, trong công việc và cuộc sống đều rất quan tâm đến việc giáo dưỡng con cái, hết sức phòng ngừa xa xỉ, sống thắt lưng buộc bụng. Vì để hoàn thành bộ lịch sử lớn “Tư trị thông dám”, ông không những tìm Phạm Tổ Vũ, Lưu Thư, Lưu Liễm trợ giúp, mà còn bắt con trai của mình là Tư Mã Khang tham gia vào công việc này.

Lúc ông thấy con trai mình đọc sách dùng móng tay bấm vào trang sách, đã vô cùng tức giận, dạy dỗ con mình phương pháp và kinh nghiệm giữ gìn sách vở: Trước khi đọc sách phải lau chủi bàn học sạch sẽ, trải khăn trải bàn; khi đọc sách, cần phải đoan đoan chính chính; khi lật trang sách, trước tiên phải dùng mặt bên ngón tay cái của tay phải nâng mép của trang sách lên, rồi dùng ngón trỏ nhẹ nhàng lật trang sách.

Ông nói với con trai của mình: Người trong công việc buôn bán cần phải tích cóp tiền, người đọc sách thì nhất định phải giữ gìn sách. Để thực hiện lý tưởng viết sách về thuyết trị quốc, ông đã kiên trì 15 năm không ngừng nghỉ, ngay cả lúc bệnh cũng làm việc. Thân bằng hảo hữu khuyên ông “trực thiểu tiết phiền lao”, nên làm ngắn gọn lại để bảo đảm sức khỏe, ông trả lời rằng: “Tiên đế nói, sinh tử cũng là mệnh”. 

Trong cuộc sống, Tư Mã Quang rất tiết kiệm chất phác. Ông quan niệm rằng, y phục chỉ cần che được lạnh rét, ăn chỉ cần no bụng là được. Ông thường dạy con: “Thực phong nhi sinh xa, khoát thịnh nhi sinh xỉ”, ý nói ăn uống mà sung túc thì dễ sinh ra xa xỉ, xa xỉ thì sinh ra hoang phí.

Ông cũng không ngừng dạy con rằng: “Đọc sách cần phải nghiêm túc, làm việc cần phải kiên định, sống phải giản dị tiết kiệm. Từ bề ngoài thì thấy nó không có liên quan gì đến Quốc gia đại sự, nhưng thực chất nó là cái gốc của ‘hưng gia phồn quốc’”.

Dưới sự giáo dục của Tư Mã Quang, con trai Tư Mã Khang của ông ngay từ nhỏ đã nhận thức rõ được tầm quan trọng của giản dị tiết kiệm. Bởi vậy mà từ nhỏ đến lớn, Tư Mã Khang luôn dùng “giản dị tiết kiệm” để tự khắc chế bản thân mình. Tư Mã Khang từng đảm nhiệm qua các chức quan: Giáo thư lang, Trước tác lang, Thị giảng… Ông cũng dùng học vấn uyên bác, đức tính liêm khiết, cách sống giản dị tiết kiệm của mình để sao chép lại, lưu truyền cho đời sau.

2. Học không phải vì quan cao chức trọng

Ảnh gia đình thời xưa. (Nguồn: pinterest.com)

4. Chính trị gia Bắc Tống – Phạm Trọng Yêm: Dạy con tránh xa xỉ, giữ gìn gia phong

Phạm Trọng Yêm (989-1052) sinh ra trong trong một gia đình nghèo ở huyện Ngô tỉnh Tô Châu, việc phải sống cực khổ từ nhỏ đã giúp ông dưỡng thành được lối sống giản dị. Sau này, từ khi Phạm Trọng Yêm vào triều làm đại quan, tất cả bổng lộc nhận được ông đều dùng để ban phát, tiếp tế cho dân nghèo. Còn trong gia đình của mình thì ông vẫn duy trì một cuộc sống rất đơn giản tằn tiện, ngay đến cả những bộ quần áo đẹp thì con cháu của ông vẫn phải mặc chung, và chỉ dùng khi đi đâu đó sang trọng.

“Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi nhạc nhi nhạc”, ngụ ý là lo trước cái lo của thiên hạ, vui sau cái vui của thiên hạ, luôn đặt lợi ích của đất nước của dân chúng lên vị trí hàng đầu, băn khoăn lo lắng cho tiền đồ vận mệnh của đất nước, tận sức vì hạnh phúc của bá tánh. Đây là câu danh ngôn thiên cổ mà Phạm Trọng Yêm viết trong ‘Nhạc dương lâu ký’, cũng chính là khắc họa chân thực cuộc đời ông.

Mùa thu của một năm nọ, trong nhà phải lo việc cử hành hôn lễ cho con trai thứ hai. Phạm Thuần Nhân hiểu rõ phong tiết và gia quy của phụ thân, tổ chức một hôn lễ long trọng xa hoa, là điều không dám vọng tưởng. Thuần Nhân âm thầm đắn đo suy nghĩ, liệt kê những vật phẩm mình muốn mua vào một danh sách, rồi ‘lớn mật” trình lên phụ thân.

Ai ngờ Phạm Trọng Yêm vừa xem xong danh sách, khuôn mặt lập tức đổi sắc, lớn tiếng nói: “Thuần Nhân, con muốn mua hai món đồ đắt giá, sao lại có ý nghĩ như vậy? Chẳng lẽ nề nếp gia đình của Phạm gia ta, lại bị phá hỏng trong tay ngươi? Kết hôn là đại sự của đời người, nhưng nó với tiết kiệm, thanh đạm có gì là mâu thuẫn? Không thể lấy cớ ‘đại sự cuộc đời’, mà tiêu xài xa xỉ lãng phí?”. Sau một tràng giáo huấn của phụ thân, Phạm Thuần Nhân trong tâm cảm thất rất hổ thẹn.

Nhưng Phạm Thuần Nhân vẫn cúi đầu xuống, lấy lại dũng khí, nói với phụ thân về nỗi khổ trong lòng mình: “Gia phong thanh đạm của Phạm gia, hài nhi từ thuở nhỏ đã thấu hiểu. Hài nhi đã biết lỗi của mình, nhưng có một chuyện mà trong lòng hài nhi vẫn khổ não bấy lâu nay, hôm nay hài nhi xin được trình báo với phụ thân. Những ngày này thê tử sắp cưới của con muốn được trùm khăn lụa trong lễ kết hôn, hài nhi biết điều này không phù hợp với gia phong của Phạm gia, nên đã khéo léo từ chối. Nhưng cái khó là phụ mẫu của nàng ta lại ra mặt đề cập đến vấn để này, hài nhi lo sợ sẽ ảnh hưởng đến tình cảm giữa hai bên, nên đã không dám từ chối”.

Phạm Trọng Yêm vừa nghe thấy, lập tức giận dữ, chỉ vào Phạm Thuần Nhân nói: “Ngươi đã biết lỗi, ta sẽ không truy cứu nữa. Nhưng Phạm gia mấy chục năm nay, luôn lấy thanh đạm làm gốc, lấy xa xỉ là nỗi hổ thẹn, sử dụng khăn trùm đầu bằng lụa, chẳng phải đi ngược gia phong của Phạm gia hay sao? Giữ gìn gia phong mới là việc lớn nhất. Ngươi hãy nói rõ cho họ về gia Phong của Phạm gia chúng ta. Ta nhất quyết không đồng ý việc dùng khăn lụa!”.

Bởi Phạm Trọng Yêm kiên quyết như vậy, nên lễ thành hôn của Phạm Thuần Nhân diến ra rất thanh đạm, không mua bất kỳ một món đồ đắt giá nào.

5. Danh tướng Nam Tống – Nhạc Phi: Đối với con trai là chỉ có phạt không có thưởng

Nhạc Phi (1103-1142) là tướng lĩnh quân sự trứ danh trong lịch sử Trung Hoa.

Nhạc Phi năm 20 tuổi đi tòng quân, một ngày trước khi lên đường, nhạc mẫu Diêu Thị để vì khích lệ con trai đã dùng kim xâm vào lưng của Nhạc Phi bốn chữ lớn “Tinh trung báo quốc”, để con trai của mình một mực ghi khắc trong tâm, đến chết vẫn tận lực vì đất nước.  Sau này “Nhạc gia quân” của Nhạc Phi, thưởng phạt phân minh, kỷ luật nghiêm khắc, đến quân Kim cũng phải cảm thán lay chuyển núi còn dễ hơn lay động Nhạc gia quân.

Nhạc mẫu Diêu Thị để vì khích lệ con trai đã dùng kim xâm vào lưng của Nhạc Phi bốn chữ lớn “Tinh trung báo quốc”. (Ảnh: chineseeconomichistory.com)

Nhạc Phi có tổng cộng 5 người con trai, ông cũng giáo dưỡng con cái mình vô cùng nghiêm khắc theo cách mà mẫu thân đã nuôi dạy mình. Ông là một thống soái chỉ huy trăm vạn quân, lương bổng không ít, hoàn toàn có thể cho con cái mình một cuộc sống giàu sang. Nhưng ông lại luôn duy trì cuộc sống thanh đạm trong gia đình mình, số tiền dư dôi ông đóng hết vào quân phí, để thưởng cho quân sĩ.

Ngày thường người nhà của Nhạc Phi chỉ mặc vải bố, không mặc tơ lụa, đồ ăn hàng ngày cũng chỉ là lúa mạch và rau củ, rất ít khi ăn thịt. Ông còn ra quy định các con của mình không được uống rượu. Nhạc Phi còn thường yêu cầu các con trai tranh thủ thời gian đọc sách, và phải làm các công việc đồng áng. Ông nói với con cái “việc đồng áng rất gian nan, chúng ta không thể không biết”.

Con trai trưởng của Nhạc Phi là Nhạc Vân, 12 tuổi nhập ngũ trở thành một tiểu quân sĩ. Nhạc Phi yêu cầu rất nghiêm khắc đối với việc thao luyện võ thuật của Nhạc Vân. Có một lần, Nhạc Vân thân mang giáp nặng, luyện cưỡi ngựa lao xuống dốc đứng, nhất thời cao hứng, quên không chú ý đến địa hình, từ trên núi chạy như điên xuống dưới, kết quả bị rớt vào chiến hào, đến giáp sắt trên thân cũng rách, mặt mày chảy máu.

Nhạc Phi thấy vậy vô cùng tức giận, lệnh cho quân sĩ phạt đánh Nhạc Vân 100 gậy. Chúng tướng sĩ cầu xin, ông vẫn không nghe theo, Nhạc Phi cho rằng khi diễn tập phải coi như là mình đang tác chiến. Nếu trong trận chiến thực sự, thì như vậy bản thân mình không bảo mệnh, mà còn gây bất lợi cho cả chiến trận. Vì thế, trong luyện tập nhất định áp dụng quân pháp.

Nhờ được Nhạc Phi nghiêm khắc giáo dục, Nhạc Vân rất nhanh trở thành một dũng tướng. Nhạc Vân trong tác chiến với quân Kim đã lập rất nhiều chiến công, các tướng sĩ gọi Nhạc Vân là quân nhân “bách chiến bách thắng”. Nhưng Nhạc Phi đã nhiều lần không báo công lao của Nhạc Vân, đợi đến khi các tướng lĩnh khác nhiều lần thúc giục thì ông mới truy nhận. Có một lần Tống Cao Tông hạ chỉ cho Nhạc Vân thăng liền 3 chức, Phạc Phi lại thượng biểu xin miễn.

Trong tấu dâng ông thành khẩn nói: “Rất nhiều binh sĩ vào sinh ra tử nhiều lần mới được thăng một chức, con trai của thần mới chỉ lập được một chút công lao nhỏ, không xứng được thăng liền 3 cấp được?”. Vì thế, một số tướng sĩ nói rằng Nhạc Phi đối với con trai là “Thụ phạt trọng vu sĩ, thụ tưởng hậu vu sĩ” - tức chỉ có phạt không có thưởng.

6. Văn học gia Đại Thanh – Trịnh Bản Kiều: Đọc sách không phải để làm quan

Trịnh Bản Kiều (1693-1765) là một trong “Dương Châu bát quái” triều đại nhà Thanh. Ông làm quan ở huyện Sơn Đông, con trai của ông tên là Tiểu Bảo. Vì quá bận việc quan trường nên khi Tiểu Bảo còn nhỏ có một khoảng thời gian ông đã gửi cậu cho người em Trịnh Mặc sống ở thôn Hưng Hóa chăm sóc nuôi dạy.

Năm 6 tuổi, khi Tiểu Bảo bắt đầu đi học, Trịnh Bản Kiều đã viết một lá thư gửi cho Trịnh Mặc, trong thư viết: “Ta 52 tuổi sinh đứa con này, lẽ nào lại không yêu quý, nhưng nếu không cho vào khuôn tắc thì chính là cưng chiều”.

“Đạo” của Trịnh Bản Kiều là gì? Ông nói: “Học thi trúng cử, đậu tiến sĩ, chỉ là chuyện nhỏ, minh bạch lý làm người tốt mới là cái đứng đầu”. Trịnh Bản Kiều ở đây không phải là xem thường học vấn, mà là ông xem thường mục đích học để làm quan.

Cái Trịnh Bản Kiều xem trọng nhất là phẩm đức con người, ông nói với Trịnh Mặc: “Ta không ở bên cạnh Tiểu Bảo, tất cả trông cậy vào đệ, cần giáo dưỡng Tiểu Bảo trở thành người trung hậu”. Ông chủ trương, đối đãi bình đẳng với con của mình. Ông nói: “Con cái trong nhà, cũng chỉ đối đãi như bất kể một người bình thường khác, tuyệt đối không để cho con mình làm nhục người khác”.

3. Nhiễm thói phú quý, ắt sẽ khó thành công

Người xưa rất coi trọng dạy con đọc sách để làm người có lễ nghi. (Tranh sưu tầm từ Internet)

 7. Danh nho thời Nam Bắc triều –  Nhan Chi Suy: Dùng ‘Độc thư vi thượng’ giáo dưỡng con cái

Thời Nam Bắc triều, Nhan Chi Suy (531-591) làm quan đến chức hoàng môn thị lang. Trong việc giáo dục con cái thì ông luôn tuân theo nguyên tắc “Độc thư vi thượng”, nghĩa là học là trên hết.

Sau khi Bắc Tề diệt vong, Nhan Chi Suy buộc phải đưa gia đình đến Trường An sinh sống, trong hoàn cảnh không bổng lộc, không chức quyền, cũng không có tiền tích trữ. Đối mặt với cuộc sống chật vật khó khăn, con ông tên là Tư Lỗ hỏi cha: “Giờ đây chúng ta không có bổng lộc triều đình, cũng không có tài sản tích lũy, theo con chúng ta nên toàn lực làm việc tay chân, để nuôi sống gia đình, sao cha lại luôn đốc thúc chúng con học tập, trao dồi tri thức? Chúng con thân là con trai, mà lại không thể cung dưỡng phụ mẫu, trong lòng cảm thấy vô cùng bất an!”.

Sau khi nghe con trai nói xong, Nhan Chi Suy đáp: “Con trai trong tâm lo nghĩ về trách nhiệm cung dưỡng song thân là đúng, nhưng bậc phụ mẫu thì lại càng phải lấy việc ‘học hỏi tri thức’ để giáo dục con cái mình. Nếu như ta được cơm no áo ấm mà các con phải gác việc học tập lại, thì ta thực sự là ăn cũng không thấy ngon, mặc cũng không thấy ấm. Chỉ cần các con nỗ lực học tập, kế thừa cơ nghiệp tổ tiên, cho dù là cơm rau dưa, vải thô áo ngắn, ta cũng là cam tâm tình nguyện”.

8. Nhà quân sự – Lý Thịnh: Dạy con gái hiểu lễ nghi

Lý Thịnh (727-793), là tướng lĩnh trứ danh trong thời Hoàng đế Đường Đức Tông. Tuy là một quan võ, nhưng ông chưa bao giờ buông lơi việc giáo dục con cái. Con gái Lý Thịnh được gả cho Lại bộ Thượng thư Thôi Khu. Có một lần, khi Lý Thịnh tổ chức lễ mừng thọ, con gái ông trở về nhà để mừng thọ phụ thân. Đang trong tiệc rượu, thì có một thị nữ đến bên cạnh thì thầm vào tai con gái ông vài câu, nghe xong cô có vẻ khó chịu, rồi sau đó lại tiếp tục nói nói cười cười tiếp khách như không có chuyện gì.

Sau đó thị nữ lúc nãy lại tiếp tục thúc giục, con gái của Lý Thịnh mới lui ra ngoài một chút, nhưng không lâu sau thì cô lại quay trở lại yến tiệc.

Lý Thịnh vô tình đã thấy được cảnh tượng này, ông nghĩ chuyện này ắt phải có duyên cớ gì, vì thế liền gọi con gái lại để hỏi cho rõ sự tình. Con gái đáp: “Vừa rồi thị nữ đến báo, hôm nay mẹ chồng con bị ốm nhẹ, con thấy cũng không nghiêm trọng, nên đã phái tùy tùng về để thay con chăm sóc cho mẹ chồng rồi”.

Lý thịnh sau khi nghe xong đã giận dữ, nói với con gái: “Con thật là không hiểu lễ nghi! Mẹ chồng con bị bệnh, con dâu thì phải ở bên cạnh chăm sóc, phải đối đãi cha mẹ chồng giống như cha mẹ mình, thế mới đúng với lễ nghĩa của Lý gia ta”.

Con gái Lý Thịnh sau khi nghe giáo huấn của phụ thân, đã vội vàng chạy về nhà chăm mẹ chồng. Còn Lý Thịnh sau khi yến tiệc kết thúc, cũng đích thân đến Thôi gia vấn an thông gia, đồng thời cũng bày tỏ sự áy náy về việc con gái mình sơ ý hành xử không đúng cách.

9. Thư pháp gia thời Đại Đường – Liễu Công Xước: Dạy con cần kiệm trì gia

Liễu Công Xước (768-832) là một bậc hiển quý, ông cùng với người em ruột Liễu Công Quyền, con trai Liễu Trọng Sính, cháu trai Liễu Bích, Liễu Tần đều làm quan chức cao trong triều. Ông cũng rất nổi tiếng về việc trị gia nghiêm cẩn, gia pháp của Liễu gia trở thành tấm gưỡng mẫu mực trong giáo dục con cháu của người thời đó.

Liễu Công Xước có yêu cầu hết sức nghiêm khắc với con cháu của mình. Trong những năm thiên tai đói túng, mặc dù trong nhà ông có dự trữ đầy đủ mọi thứ, nhưng bữa ăn của ông chỉ có một đĩa rau. Hơn nữa ông còn thường cho con mình ăn rau rừng, ông nói: “Ông nội của các con khi còn sống, bởi vì chúng ta học tập không tốt, nên không cho chúng ta ăn thịt. Ta không bao giờ quên cách dạy bảo của lão nhân gia!”.

Liễu Công Xước thông qua phương pháp này, giáo dục con cháu của mình về phương diện cần kiệm trì gia, đồng thời còn phải chăm chỉ học tập. Liễu Công Xước hết sức coi trọng việc giáo dục nề nếp của con cái từ khi còn nhỏ. Khi ông làm quan ở ngoài, một lần con ông là Liễu Trọng Dĩnh đến thăm ông. Liễu Công Xước yêu cầu cậu ta phải xuống ngựa ở vị trí cách nha môn một đoạn rất xa, để bày tỏ sự kính trọng đối với tiền bối. Đồng thời còn yêu cầu Liễu Trọng Dĩnh phải kính trọng tất cả các vị quan trong phủ, không khinh thị những người chức vị thấp.

Người xưa cho rằng, “Ái chi dĩ kỳ đạo”, yêu con ắt phải coi trọng phương pháp dạy con. (Tranh minh họa từ Internet)

10. Thanh thần Tăng Quốc Phiên: Không quên viết thư dạy dỗ con cái

Tăng Quốc Phiên (1811-1872) là thủ lĩnh quân Tương thời mạt Thanh. Con trai của ông là Tăng Kỷ Trạch thi văn thi họa đều giỏi, lại thông thạo tiếng Anh, là nhà ngoại giao nổi tiếng của triều đại nhà Thanh; người con trai Tăng Kỷ Hồng bất hạnh qua đời sớm, khi còng sống cũng đạt được rất nhiều thành tựu trong việc nghiên cứu toán học. Không chỉ các con trai thành tài, mà các cháu của ông sau khi trưởng thành cũng rất thành công trong công việc. Đây chính là kết quả của việc dạy con cháu “Ái chi dĩ kỳ đạo”, nghĩa là yêu ắt phải coi trọng phương pháp của Tăng Quốc Phiên.

Tăng Quốc Phiên thân mang trọng trách cao, công việc bề bộn, nhiều năm phải sống xa nhà, không thể trực tiếp đốc thúc con cái, bởi vậy viết thư đã trở thành cách thức giáo dục con cái chủ yếu của ông.

Trong các trước tác của Tăng Quốc Phiên, thì ‘gia thư’ là được lưu truyền rộng rãi nhất. Từ nội dung được trích trong ‘thư nhà’ dưới đây có thể thấy Tăng Quốc Phiên cũng không có mưu cầu đặc gì với con cái của mình, ông dạy họ tiết kiệm gây dựng sự nghiệp, thật đáng giá để người đời sau học tập.

Hàm Phong năm thứ 6 (1856) ngày 5/11, Tăng Quốc Phiên viết một lá thư cho Kỷ Trạch, trong thư viết: “Con của nhà làm quan, dễ dàng nhất là phạm một chữ xa (xa xỉ), một chữ kiêu (kiêu ngạo)…”.

Đồng Trị năm đầu tiên, ngày 27/05 trong thư viết cho Kỷ Hồng có viết: “Phàm là con của nhà làm quan, cuộc sống áo cơm hàng, cần phải giống như học trò nghèo, tôi luyện nhiều sẽ thành người có năng lực; nếu nhiễm thói phú quý, thì rất khó thành công”.

Đồng Trị năm thứ 3, vào tháng 7, Tăng Quốc Phiên được phong hầu tước, Kỷ Hồng đang đi đến Trường Sa để thi cử, Quốc Phiên đặc biệt viết thư để khuyên bảo con: “Con ở bên ngoài hãy luôn nhớ đến hai chữ Khiêm, Cẩn. Con nhà làm quan, dòng dõi hưng thịnh, cần phải giữ gìn… Trước thì không thể cùng Châu huyện vãng lai, không thể biếu tặng vàng thỏi, lúc bắt đầu tiến thân, phải biết tự trọng”.

Tăng Quốc Phiên đối với con gái thì nghiêm khắc cũng không kém. Hàm Phong năm thứ 11, ngày 24/08, trong thư gửi con gái ông viết: “Quần áo không nên nhiều, không quá hoa lệ thu hút”.

Ông còn nói với các con con mình rằng: “Nay hoàn cảnh gia đình mặc dù dần dần dư dả, có thể nói là không thể tận hưởng hết, nhưng phải giữ gìn cho bằng được 2 chữ. Một là chứ Cần, nhất nhất coi trọng dậy sớm, thứ hai coi trọng kiên nhẫn. Hai là chữ Kiệm, thứ nhất quần áo không hoa lệ, thứ hai không được dùng nô bộc, tỳ nữ, người làm thuê. . . Chỉ cần chịu lập chí, đều có thể làm lấy được”.

***

Các bậc danh nhân xưa, họ là những đế vương hay tướng soái chức cao vọng trọng, thường ngày bận bịu với chuyện quốc gia đại sự. Vậy mà trong lòng họ vẫn canh cánh nỗi lo giáo dưỡng con cái thành tài ngay từ khi còn tấm bé.

Điều họ dạy con là phép tắc lễ nghi làm người, là chăm chỉ đọc sách không phải vì quan cao chức trọng mà để trở thành người tốt. Lo lắng con mình sống trong nhung lụa mà chỉ quen lề thói hưởng thủ không có chí tiến, vậy nên họ đã một mực giáo huấn con phải biết cần kiệm khiêm tốn, giữ gìn gia phong… Đây quả là những tấm gương giáo dục con cái mẫu mực mà các các bậc cha mẹ ngày nay phải học tập.

Một lần nữa hãy ngẫm lại lời dạy con sâu sắc của chính trị gia thời Bắc Tống Tư Mã Quang: “Đọc sách cần phải nghiêm túc, làm việc cần phải kiên định, sống phải giản dị tiết kiệm. Từ bề ngoài thì thấy nó không có liên quan gì đến Quốc gia đại sự, nhưng thực chất nó là cái gốc của ‘hưng gia phồn quốc’”.