Thế giới khác biệt trong mắt những người có tính cách sáng tạo

Các nhà khoa học nhận thấy rằng những người cởi mở, một đặc tính của sáng tạo, không chỉ có quan điểm khác biệt về nhiều thứ mà thực sự họ nhìn thấy những điều khác biệt so với người bình thường.

Ý tưởng rằng một số người thấy nhiều khả năng hơn những người khác là trọng tâm của khái niệm sáng tạo. Các nhà tâm lý học thường đánh giá sự sáng tạo bằng cách dùng các nhiệm vụ suy nghĩ dị biệt. Chúng đòi hỏi bạn phải tạo ra càng nhiều cách dùng càng tốt đối với mỗi đối tượng, chẳng hạn như gạch.

Những người có thể nhìn thấy nhiều mục đích sử dụng khác nhau cho một viên gạch (ví dụ: làm quan tài cho tang lễ búp bê Barbie) được đánh giá là sáng tạo hơn những người chỉ nghĩ đến một vài cách sử dụng thông dụng (ví dụ như xây dựng bức tường).

Khía cạnh nhân cách thúc đẩy sự sáng tạo thể hiện tốt nhất trong các nhiệm vụ suy nghĩ khác biệt là sẵn sàng trải nghiệm hay cởi mở - Ảnh: Flickr

Các nhà khoa học tin rằng ai cũng có 5 yếu tố tính cách của mô hình Big Five, Five Factor Model, đó chính là : hướng ngoại (extraversion), tận tâm (conscientiousness), dễ chịu (agreeableness), sẵn sàng trải nghiệm (openness to experience) và neuroticism (tâm lý bất ổn). Trong đó, khía cạnh nhân cách thúc đẩy sự sáng tạo của chúng ta, thể hiện tốt nhất trong các nhiệm vụ suy nghĩ khác biệt là sẵn sàng trải nghiệm hay cởi mở (openness to experience, or openness).

Như Scott Barry Kaufman và Carolyn Gregoire đã giải thích trong cuốn sách "Wired to Create", sự sáng tạo của những người cởi mở xuất phát từ một "động lực thám hiểm nhận thức thế giới bên trong và bên ngoài". Sự tò mò kiểm tra mọi thứ từ mọi góc độ khiến người cởi mở thấy nhiều hơn người bình thường hay như một nhóm nghiên cứu khác là khám phá ra "những khả năng phức tạp nằm im ắng trong cái gọi là "môi trường quen thuộc".

Tầm nhìn sáng tạo

Trong nghiên cứu được xuất bản trên Journal of Research in Personality, nhóm các nhà khoa học nhận thấy rằng người cởi mở không chỉ có quan điểm khác biệt về nhiều thứ mà thực sự họ nhìn thấy những điều khác biệt với người bình thường.

Bài báo cáo viết: Chúng tôi muốn kiểm tra liệu sự cởi mở có liên quan đến một hiện tượng trong nhận thức thị giác được gọi là sự tương tranh hai mắt (Binocular rivalry) hay không. Điều này xảy ra khi hai hình ảnh khác nhau được thể hiện ở mỗi mắt cùng một lúc, chẳng hạn như một mảng màu đỏ bên mắt phải và miếng vá màu xanh lá cây bên mắt trái. Hình ảnh dường như lật liên tục từ hình này sang hình khác.

Tại một thời điểm nào đó lại chỉ có mảng màu xanh lá cây được nhìn nhận, và vào thời điểm tiếp theo chỉ có mảng màu đỏ. Thú vị nhất là những người tham gia vào các cuộc nghiên cứu xuất hiện sự tương tranh hai mắt đôi khi thấy sự kết hợp của cả hai hình ảnh như ảnh minh hoạ dưới đây. Những khoảnh khắc khi cả hai hình ảnh tiếp cận có ý thức cùng một lúc, dường như giống như một giải pháp "sáng tạo" cho vấn đề được trình bày bởi hai kích thích không tương thích.

Sự tương tranh hai mắt (Binocular rivalry) - Ảnh: Anna Antinori, Luke Smillie

Qua ba thực nghiệm, chúng tôi nhận thấy rằng những người cởi mở thấy hình ảnh đã được pha trộn hoặc cạnh tranh trong thời gian dài hơn người bình thường. Hơn nữa, họ thấy điều này trong thời gian dài hơn khi có tâm trạng tích cực, một yếu tố khác được biết đến là tăng cường sự sáng tạo.

Những phát hiện của chúng tôi gợi ý rằng khuynh hướng sáng tạo của những người cởi mở mở rộng đến sự nhận thức thị giác cơ bản. Những người cởi mở có thể có những trải nghiệm trực quan về cơ bản khác với người bình thường.

Nhìn thấy những điều người khác bỏ qua

Một hiện tượng nhận thức nổi tiếng khác được gọi là mù lòa không chú ý (inattentional blindness). Mọi người trải qua điều này khi họ tập trung vào một thứ gì đó và hoàn toàn không nhìn thấy gì khác dù nó có ở ngay trước mắt.

Minh hoạ nổi tiếng về sự nhầm lẫn này là thực nghiệm khi những người tham gia được yêu cầu xem một video ngắn trong đó có 2 đội đen và trắng ném một quả bóng rổ chuyền cho nhau. Người xem video được yêu cầu đếm tổng số lần chuyền bóng giữa các cầu thủ mặc đồ trắng. Giữa đoạn video có một người trong bộ trang phục gorilla đi vào giữa hai đội đen và trắng, thậm chí còn vỗ ngực, rồi mới đi tiếp vào trong cánh gà. Nhưng đến cuối video, khi được hỏi có thấy người mặc đồ khỉ đột đó không thì gần một nửa trong số 192 người tham gia nghiên cứu nói họ hoàn toàn không nhìn thấy trang phục kỳ dị ấy.

Nhưng tại sao một số người trải nghiệm sự mù lòa không chú ý còn những người khác thì không?

Một số người thấy nhân vật mặc đồ khỉ đột đi ngang qua nhưng một số người khác thì không thấy

Câu trả lời cho câu hỏi này được đưa ra trong một nghiên cứu gần đây cho thấy sự nhạy cảm mù lòa không chú ý tùy thuộc vào tính cách của bạn: những người cởi mở có nhiều khả năng nhìn thấy gorilla trong video clip hơn. Một lần nữa, có vẻ như thông tin thị giác đã bị phá vỡ thông qua nhận thức có ý thức ở người có thái độ cởi mở. Họ thấy những điều mà những người khác bỏ qua.

Sự cởi mở cũng tăng lên đối với những sinh viên chọn học tập ở nước ngoài, khẳng định ý tưởng rằng du lịch mở rộng tâm trí. Nhưng cũng có một mặt tối về "tính thẩm thấu của ý thức" (permeability of consciousness) vốn là đặc trưng của người cởi mở. Sự cởi mở có liên quan đến các khía cạnh của bệnh tâm thần, chẳng hạn như sự tức giận dẫn đến ảo giác. Vì vậy, bất chấp sự hấp dẫn của cởi mở như chúng ta đã nói ở trên, có thể có một chút vấn đề giữa việc nhìn thấy nhiều hơn và nhìn thấy những thứ không có.

Ngoài ra, bản thân mỗi nhân cách khác nhau đều có những trải nghiệm khác nhau, và quan điểm của một người không nhất thiết phải tốt hơn người khác, nên tóm lại là ta là ai thì cứ giữ mình như vậy không cần phải cố cởi mở không đúng với bản chất.

Ly Hồ (Theo Science Alert)